ТҮҮХ ХЭЛ СОЁЛ БОЛ ТУСГААР ТОГТНОЛЫН АЛТАН
ТУЛГУУР БАГАНУУД  БАЙХ УЧИРТАЙ

Нэг хүүхэн харин дургүй хүргэдэг байгаа. Гурван үг хэлээд л нэгийг нь англиар ярьж мариад эгдүү хүргээд хаячихлаа. “Economic уулзалтын хөтөлбөрт оролцох төлөөлөгчдийг бүртгэж байгаа”, “Менежер орон нутагт reform хийхээр явсан” ч гэх шиг, юу бэ одоо. Монгол, англиар хольж яриад л. Хэн түүнийг нь мэдэхгүй байгаа юм, ойлгож л байна. Одоо боловсролтой хүн болох гэж аядаад байгаа юм уу хаашаа юм. Тэгээд бас болоогүй хэлээ зажлаад л, зүгээр ярьж чадахгүй шүү.

Би саяхан олон улсын байгууллагын нэг эмэгтэйтэй таараад гэтэл тэр хүүхэн ингэж “донгосож” байгаа байхгүй юу. Би тэгэхээр нь уур хүрээд “Та монголоор яривал ярьчих, эсвэл хоёулаа англиар ярих юм уу” гэсэн. Тэгсэн тэр жаахан гайхаад надаас учрыг нь асуудаг байгаа. Би санаагаа хэлсэн, тэр уучлалт гуйгаад тэгээд нэг юм арай гайгүй ярих аядсан даа. 

Энэ бол надтай таарч байгаа анхны жишээ биш л дээ. Өмнө нь иймэрхүү хүүхнүүд олон л таарч байлаа. Ялангуяа гадаадын байгууллагуудад ажилладаг Монгол ажилчид нэг иймэрхүү хоёр хэлээр хольж яриад “тэнэгтэх” үзэгдэл бол зөндөө гардаг. Мөн гадаадад сурч, ажиллаж байсан залуус энэ мэт “гажиг”-тай ярих нь анзаарагддаг. Мэдээж гадаад хэлтэй байх нь сайн л хэрэг л дээ. Гэхдээ түүнийгээ Монгол хэлтэйгээ хольж яриад байх нь хэр оновчтой зүйл юм бэ. Монгол хэлээр ярьж байгаа бол Монголоор л ярих ёстой биз дээ. Англи хэлээр ярих бол тэр хэлээрээ л ярих нь зүйтэй. Англиар ярих гээд Монголоор яриад байвал ямар байх вэ, мэдээж зохимжгүй. 

Залуучууд бидний дунд гадаад үг хэлээр ярих нь боловсролтой соёлтой мэт харагдана гэж ойлгох эмгэг үзэгдэл газар аваад байгаа нь Монгол хэлтэй харь үг хольж, сольж ярих аюулыг бий болгож байна уу гэж анзаарагдана. Англи хэл, гадаад хэл сурах, соёл заншлаас суралцах нь юуны буруу байхав. Гэхдээ зүй зохисгүй хэрэглэх нь сурснаасаа илүү хамгийн их аюул дагуулж мэдэх юм. 

Монголчуудын олон жил үе дамжин хэрэглэж ирсэн, үндэсний соёлын нэг нь Монгол хэл. Монголчууд ч гэхгүй аливаа улс орны соёл, түүхийн үнэт өв нь хэл бичиг байдгийг хэн хүнгүй мэднэ. Үндэсний бахархлын нэг хэсэг нь хэл бичиг. Монгол хэл бичиг бол Монгол үндэстний баялаг, бахархал юм. 

Гэсэн ч манай улсын хувьд үндэсний хэл бичгээ хайр гамгүй хэрэглэх, ярьж бичих нь хэрээс хэтэрснийг хэл бичгийн эрдэмтэд халагладаг. Гудамжны хаяг реклам харь орны хэл дээр бичигдэж, хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл сонин, телевизээр гадны хэлээр нэвтрүүлэг бэлтгэн хүргэх, харь үг Монгол хэл болон хувирч, эртний монгол үг мартагдан оронд нь харь үг тэр орон зайг эзлэх болсоор удаж буй. 

Тэгвэл сүүлийн үед Монгол хэлтэй харь үгийг хольж ярих, “өвчлөх” үзэгдэл ихэслээ. Нэг л өдөр үндэсний хэл нь Монгол хэл биш англи хэл болон хувирчихгүй гэхийн баталгаа алга болжээ. Хөрс суурь нь тавигдаад эхэлчихлээ. Монголчууд өөрсдөө Монгол, Англиар холиод яриад эхэлчихээр энэ хэлийг хэн хамгаалах билээ. Хоёрдогч хэл гээд л англи хэлийг албан бусаар зарлачхаад байгаа. 

Улс үндэстний тусгаар тогтнолын баталгаа нь хэл соёл, цус, газраа шорооны бүрэн бүтэн байдал гэж байгаа юм. Тэгвэл биднээс Монгол хэлийг нь аваад хаячихвал, Монгол Улс ямар харагдах бол. 800 жилийн түүхтэй Монгол Улсын түүхийг гэрчлэх зүйл үлдэх үү. Монгол бичгээр тэмдэглэгдэн үлдсэн “Монголын нууц товчоо”-г минийх гэж хэлэх эрх Монголчуудад үлдэх болов уу. 800 жилийн тэртээ үлдсэн хадны бичээсүүдийг Монголынх гэх үү. 

16, 17-р зуунд бичигдэн үлдсэн “Гэсэр”, “Жангарын тууж”-ыг Монголынх гэж хэлж зүрхлэх үү бид. Ийм учраас хэл бичиг бол, түүх соёлын гэрч, баримт болдог ажгуу. Түүх соёл, зан заншилгүйгээр бахархал гэж үгүй юм. Бахархал, түүхгүйгээр улс оршин байхын үндэсгүй. 

Тиймээс Монгол, англиар хольж ярих, эх хэлээ эрээ цээргүй харь үгээр орлуулж хэрэглэх нь Монгол хэлийг мартагдуулахад хүргэж болзошгүй байна. 

Т.АМУР
Olloo.mn

Жич: Харийнханд илт долдойдон зүтгэж Эх орон, Ард түмнийхээ эрх ашгийг умартаж юуны өмнө тэднийхээ эрх ашгийг хамгаалж гагцхүү тэдэнд үйлчилж хувийн ашгаа хичээн амь зуудаг, тэдний бүх юмыг нь шүтэн мөргөдөг орон нутгийн "хархуудыг" европчууд өөрсдөө эртнээс нааш компрадорууд гэж нэрлэж иржээ...