Үнэн хэрэг дээрээ анх үүссэн тэр газартаа хүртэл амьдрал дээр хэзээ ч бодитоор батлагдаагүй харийн шашин, харийн үзэл суртлыг манайхан алсаас үзэж харж эсвэл холоос зөвхөн сургийг нь л сонссон байдаг. Тэгээд тэдний зарим нь ер нь ийм юм байж болох юм байна гэсэн гэнэн ойлголт, сохор горьдлогодоо хөтлөгдөн хожмын үр дагаврууд, цаад зорилгыг нь судлан ойлгож ухаарахаас залхууран шууд л тэдгээр харийн шашин, харийн үзэл суртлыг сармагчлан дуурайж харийн шашин, харийн үзэл сурталд хэт мухар сүсэглэсээр ирсэн нь өнөөгийн энэ мухардалт байдлын нэг гол шалтгаан болсоор байгаа нь тархиараа бодож сэтгэдэг хэнд ч илэрхий тодорхой ойлгомжтой байгаа биз ээ.

Одоо бүр эдгээр ХАРИЙН шашин үзэл суртлыг манай олон иргэд өөрсдийнхөө үзэл бодол гэж бодож төөрөлдөх, шарын шашин - ардчилал, чөлөөт зах зээл мэтийн шашны хэлбэрийг амьдрал дээр батлагдсан хөдөлшгүй чин үнэн гэж төөрөлдөх болсон нь өнөөгийн манай нийгмийн МУХАРДАЛ уруудал доройтлын нэг шалтгаан, бидний амьдрал дахь олон эмгэнэлүүдийн нэг юм.

Ингэж харийн улс гүрнүүдийн зүгээс явуулж ирсэн үзэл сурталдаа оруулан хүлж авах гэсэн хүйтэн дайн - тархины угаалгын зориуд явуулгуудыг ядаж шүүн тунгааж эргэцүүлэн бодолгүйгээр шуудхан хүлээн авч одоо аливаа юмны тухай ойлголт төсөөлөл, дотоод бодол, сонголт үйл хөдлөл, амь амьдралынхаа чиг баримжаа болгож байгаа нь хожим хойно гүн гүнзгий хор уршигтай болохыг заавал ойлгох ба эрт орой хэзээ нэгэн цагт ийм харанхуй бүдүүлэг, бас гэнэн тэнэг зөрүүд байсныхаа горыг амссан гашуун түүх хүн төрөлхтний буурал түүхэнд цөөнгүй байдаг билээ.

Манайд өмнөх социалист - хүний төлөө нийгмийн үед “харийн шашин, харийн үзэл суртал бол мансууруулагч хар тамхи шүү” гэдгийг ойлгуулж, эцэг эх үр хүүхдээ буруу бүхнээс хамгаалдаг шиг ард түмнийхээ оюун санааг хамгаалахын тулд зарим нэг хязгаарлалт хориг - цензур тавьж харин энэ бүхний цаад нарийн учрыг хэлэлцэн тайлбарлаж ер нь аливаа харийн шашин, харийн үзэл сурталд мухар сүсэглэж сохроор итгэх нь алсдаа ямар ямар хор уршигтай байж болох тухай хойч үедээ дахин дахин захиж сургаж ирсэн билээ.

Өнгөрсөн 70 жилийн хугацаанд Монголын нийгэм шарын шашны мухар сүсгээс ангид байсныхаа хүчинд дундад зууны мөхөж байсан улс үндэстнээс өнөөгийн орчин үеийн шинжлэх ухааныг танин мэдсэн улс үндэстэн болсныхоо хувьд Монгол улс урьд өмнөх түүхэндээ хэзээ ч хүрч байгаагүй (!) олон том ололт амжилтуудад хүрч хүн ард маань 5-6 дахин өсөж бүх хүн бичиг үсэг тайлагдаж үндэстний сэхээтнүүдтэй болсон гэдэгтэй эрүүл ухаантай бол хэн ч маргахгүй биз ээ. Мэдээжийн хэрэг, аль ч нийгэмд байдаг үл гүйцэлдэх үзэл хандлагууд урьд өмнөх нийгэмд байсаан, гэвч энэ бүхэн нь тухайн үеийн троцкисткоммунист удирдагчдын үзэл суртал байсан бөгөөд харин өмнөх үеийн нийгмийн олонхын сайн сайхны төлөөх ерөнхий үзэл санааны хүчинд бүтээсэн нийгмийн нөөц баялгийн үлдэгдлүүдийн хүчинд өнөөгийн "ардчилсан" Монгол өдий зэрэгтэй арай мөхчихгүй байгааг мартаж болохгүй юм.

Тэгвэл манайд хэзээ ч социалист - хүний төлөө үзэл баримтлалтай нийгэм оршин тогтнож байгаагүй гэж та төсөөлөөд үзээрэй. Тийм улсуудыг та Африк, Өмнөд Ази, Латин Америкийн орнуудаас хайвал тун түргэн олж харах бөгөөд тэндхийн ард түмнүүдийн үнэмлэхүй олонхын одоогийн аж амьдралын түвшинтэй өнөөгийн энэ "өмнөх нийгмийн үлдэгдлүүдээ" харьцуулж үээх боломж гарна гэж найдаж байна.

Харин ингэхдээ Барууны орнуудын сүүлийн 1960-1990 онд 30 гаруй жилд бий болсон өндөр хөгжил, тансаг хэрэглээтэй нийгмийн эдэлж хэрэглэж идэж ууж байгаа энэ их хөрөнгө баялгийг лав л ардчилал, "үл үзэгдэх гартай" зах зээлийн эдийн засаг тэнд байсны хүчинд бус харин шал өөр арга бачууд болон дайн түрэмгийлэл, дээрэм тонуулаар булаан авсан гэдгийг, одоо ч дэлхийн бусад бүх ард түмнүүдийг шимэгчлэн гударсаар байгааг ойлгож ухаарсан байх ёстой. Мөн өнөөгийн ядуурал гуйланчлалд унаж буурай, сул дорой болсон улс орнуудын дийлэнх нь "барууны маягийн ардчилал, чөлөөт зах зээл" гээч далд эзэрхийлэл дор орсноос хойш тэнд ийм байдал газар сайгүй хавтгай нүүрлэх болсныг бас ойлгосон байх зайлшгүй шаардлагатай.

Харин өнөөгийн манай "ардчилсан чөлөөт" гэгч нийгэмд хуучин шарын шашныг эргүүлэн авчирч мөн үүний хажуугаар гадаадын элдэв шашны урсгалууд чөлөөтэй нэвчсэн ба одоо Монгол улсад 520 гаруй гаднын шашны сүм хийдүүд гэнэн цайлган монгол иргэдийн тархийг угааж сэтгэл оюуныг нь урвуулан авч дээр нь гэнэн улстөрчид, багш нар, сэтгүүлчдийн дунд “үл үзэгдэгч гараар удирдуулдаг чөлөөт зах зээлийн эдийн засаг” гэгч орчин үеийн нэгэн төрлийн “шашин”-ы мухар сүсэг газар авсан байгаа. Энэ нь нэг талаас манай нийгэм өнгөрсөн XX зууны түүхээ гүжирдүүлсэн учир бараг мэдэхгүй болсон байгаа ба "ардчиллын" энэ он жилүүдэд шинжлэх ухааны мэдлэг, боловсролын түвшин чанар огцом унасан нь өнгөрсөн 25 жилийн турш үргэлжилсэн улстөр-эдийн засаг, нийгмийн маш уршигтай, гадна талаас тулган зааварлаж удирдаж хийсэн “хувьсгал"-ын шууд үр дүн юм.

Одоо хүн ардын маань нэг хэсэг энэ бүхэнд туйлдан цөхөрч тэдний нэг хэсгийн хувьд энэхүү харанхуй мухар сүсэг нь сэтгэлийн тайтгарал, цорын ганц найдлага нь болж хоцорсон бололтой. Энэ бол манай улс нийгмийн цаашдын уруудал доройтол, бүүр цаашилбал улс үндэстэн сүйрэн мөхөхийн дохио цондон мөн бөгөөд одоо харанга дэлдэх цаг хэдийнэ болсныг харуулж байна... Гаднын шашны урсгалууд мөн манай хүүхэд залуус хойч үеийнхний тархи толгой, зүрх сэтгэлийг ховсдон авсаар байгаа харийн элдэв улстөр эдийн засгийн үзэл суртал, холоос харж алсаас сургийг нь сонсох төдий итгэчхээд байгаа мухар сүсэг бол манай улс үндэстнийг нэгмөсөн эзлэн авах, цаашид манай ард түмний оюун сэтгэлийг баглан барьж байхад чиглэсэн жинхэнэ мансууруулагч хар тамхи юм.

Хар тамхи татаж эсвэл хэрэглэсний дараа хордож мансуурсан хүн хэсэгхэн хугацаанд өөрийн эргэн тойронд байгаа бодит байдлыг мэдрэх, анзаарахаа больж харин толгой дотор нь бий болсон хуурамч зэрэглээ манан дунд хөвж байдаг ба хэсэгхэн хугацааны дараа энэ мансуурлаасаа гардаг ч аймшигтай донтолтын намагт улам гүн гүнзгий шигдэж энэ хар тамхиа дахин дахин хэрэглэсээр удалгүй нэгмөсөн харанхуй мансууралдаа мөнх нойрсдог билээ. Харин аливаа шашин бол нийгмийг мансууруулагч хар тамхины байнгын хүчтэй тун юм!

Карл Маркс “Эрх зүйн Гегелийн гүн ухааныг шүүмжлэхэд” бүтээлдээ шашны хор уршгийг өөр үгээр зүйрлэн хэлэхдээ ард түмний хар тамхи гэдэг үгийг ашигласан нь хожим их өргөн тархсан байна.

Харин Марксаас өмнө энэ “ард түмний хар тамхи” гэдэг хэллэгийг маркиз де Сад өөрийн “Джюльетта”(1797) романдаа анх ашигласан гэж тооцдог. Де Садын энэ романы гол дүр эмэгтэй Фердинанд хаандаа хандаж эрх баригч цөөнхийн бүлэглэл нь ард түмнээ өөрсдийн хөөрхийлөлтэй амьдрал, аж байдлынхаа цаад уг шалтгаануудыг орж харах вий гэж үүнээс холдуулахын тулд элдэв худал хуурмаг зүйл ярьж амлаж мөн элдэв бохир арга бач заль мэх хэрэглэж байгааг нь шүүмжилж хэлэхдээ “хар тамхи” гэдэг энэ зүйрлэлийг ашигласан байдаг:

“Хэдийгээр Байгаль дэлхий ард түмэнд чинь асар их баялгийг өгсөн боловч одоо тэд аймшигтай ядуу дорой амьдарцгааж байна. Гэвч тэд залхуугаасаа биш ээ, харин та нарын явуулж байгаа улстөрийн бодлогоос чинь ийм болчхоод байна, та нарын энэ бодлого чинь хүмүүсийн оюун санааг баглан хүлж тэднийг энэ нөөц баялагтаа хүрэх замыг нь хаан боогдуулж байна. Ийм учраас тэднийг энэ гай зовлонгоос нь ангижруулах "эм" байхгүй байгаа бөгөөд улстөрийн энэ тогтолцоо чинь иргэдийн засгийн газраас ч доор байна, учир нь улс түмнийхээ сул дорой энэ байдлаас та нар улам их баяжиж хүч тэнхээ орж байна. Фердинанд! Та нар Чин Үнэнээс, миний энэ таны нүүрэн дээр хэлж байгаа яг энэ Үнэнийг хүмүүс мэдчих вий гэж айж байгаа, иймээс та нар өөрийн улсаас жинхэнэ мэдлэг боловсролыг, агуу авьяас чадварыг шахан зайлуулж байгаа. Та нар ухаант хүмүүний саруул сэтгэлгээнээс айн болгоомжилж байгаа, иймээс харанхуй бүдүүлэг энэ байдлыг бүх талаар хөхүүлэн дэмжиж байна. Та нарын учруулсан гай зовлонг донтож мансуурсан юм шиг мэдрэхгүй [олж харахгүй, сэхээрч ухаарахгүй] байлгахын тулд та нар ард түмнээ энэ хар тамхиар угжиж байна. Яагаад гэвэл та нарын хаанчилж байгаа энэ газар эх оронд минь хэрэгтэй агуу их хүмүүсийг дэвшүүлэн гаргаж ирэх боломжууд байхгүй болсон байна, одоо жинхэнэ мэдлэг боловсрол хэнд ч хэрэггүй мэт болсон байгаа ба чухам ийм учраас мэргэн ухаанд алдар нэр ч, ашиг тус ч байхгүй учир хэн ч тийшээ тэмүүлдэггүй болчхоод байна”.

Шашныг хар тамхитай зүйрлэх нь Марксаас ч өмнө байсан байна. Энэ үг хэллэгийг мөн маркиз де Садтай бараг зэрэгцэн немцийн яруу найрагч Новалис “Цэцгийн тоосонцор”(1798) нэртэй жигүүрт үг хэллэгүүдийн цомирлогтоо бас хэрэглэсэн байдаг ажээ:

“Та нарын энэ шашин [шүтэх эрх чөлөө] гээч бол яг хар тамхи шиг үйлчилж байна: шашин гай зовлонгийнхоо үр үндсийг таслан хаях хүч чадлыг өгдөггүй харин ч өөртөө уургалан авч энэхүү гай зовлонгийн зөвхөн өвдөлтийг нь л түр зуур намжааж байдаг”.

Карл Маркс 1843 онд бичсэн “Эрх зүйн Гегелийн гүн ухааныг шүүмжлэхэд” бүтээлийн өмнөх үгэндээ:

“Шашин бол мөлжлөг дарлалтай эвлэрсэн сул дорой амьтны хувьд санаа алдалт нь, зүрхгүй аймхай хулчгар байдлынх нь халхавч нь яг үүнтэй адилхан чин сэтгэлгүй дорой байдлынх нь сүнс юм. Шашин бол ард түмний хар тамхи юм” гэж бичсэн байдаг.

Ленин “Социализм ба шашин” нийтлэлдээ Марксын энэ үгийг яг давтан хэлсэн байдаг:

"Шашин бол амьдралын хэрэгцээ шаардлага ба ганцаардлаасаа болж бусдын халаасыг түнтийлгэхээр мөнхөд ажиллаж байх шахаанд орсон тэр олон хүмүүсийн дотоод сэтгэлийг нь бас дарлан боолчлох нэг хэлбэр юм. Байгальтай хийх тэмцэлдээ зэрлэг хүмүүсийн мэдлэгийн хүч нь хүрэхгүй байх нь бурхад, чөтгөрүүд болон ид шид гэх мэт зүйлүүдэд л найдах итгэлийг бий болгодогтой нэгэн адил дарлан мөлжигчидтэй хийх тэмцэлд мөлжигдөж байгаа анги давхаргууд юу ч хийж чадахгүй байгаа энэ байдал нь хойд насандаа сайхан амьдрах гэх мэтийн [хоосон] найдварыг гарцаагүй төрүүлж байдаг... Шашин бол ард түмний хар тамхи. Шашин бол капиталын боолуудын өөрсдийн хүн дүр төрхөө, хүнийхээ хувьд ямар нэг хэмжээний нэр төртэй амьдралыг шаардах эрхээ живүүлж байдаг сэтгэл санааны хямдхан муу нэрмэл [архи] юм".

Хүүхэд залуус хойч үеэ ядуу буурай Төвдийн шарын шашин, сүүлийн жилүүдэд гэнэн эрх баригчдын гайгаар гаднаас шинээр орж ирсэн гадаадын элдэв шашны урсгалуудаас аварч ингэснээрээ тэднийхээ ирээдүйн амьдрал хувь тавиланг, улс үндэстнийхээ хойч ирээдүйг аврах хэрэгтэй цаг аль эрт болжээ. Яланугуяа орчин үеийн хамгийн уршигтай нэгэн төрлийн мухар сүсэг болох “Үл үзэгдэх гарын зохицуулалттай ардчилсан зах зээлийн шашин”-ыг үнэмшиж түүгээр үзэл баримтлалаа, чиг баримжаагаа, цөөн хэсэг нь эрх мэдлийн бамбайгаа хийж яваа цагт бидэнд юу ч тус болохгүй, биднийг нийтлэг харанхуй ирээдүй тосож байгаа гэдгийг аль болох олон хүмүүс ойлгож ухаарч байж л бид өнөөгийн энэ балчиг намгаас гарах боломжтой юм. Хэрэв энэ намгаас сугаран гарч чадвал бидний хамтын зам мөр өмнө маань улам тод зурайн харагдах болно оо.

Бид ухаалаг, тэнгэрлэг эртний агуу ард түмэн гэдгээ дахин батлах цаг ирээд байна.